تحقیق عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی مدارس متوسطه

ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی مدارس متوسطه مناطق نوزده گانه شهر تهران

چكیده تحقیق

امروزه، استرس یا فشار روانی، یكی از مسائل همه گیری است كه انسانها به آن مبتلا می‌باشند. دامنه نفوذ استرس از زندگی فردی به زندگی سازمانی سریع است. عوامل فشار روانی (استرس زاها)، هرآنچه كه باشند، در موقعیت های مختلف آثار و عواقبی را برای انسان به همراه دارند. در این میان، مدیران را یكی از حساسترین قشرها در برابر فشار روانی معرفی نموده اند. (ابزری، 1379، ص 115)

تحقیق حاضر به منظور ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی دبیرستانهای شهر تهران تهیه و تدوین گردیده است. برای انجام این تحقیق، یك سوال اصلی و سه فرضیه فرعی تدوین گردید كه سوال اصلی عبارتست از: از نظر مدیران آموزشی، از عوامل امكانات فیزیكی نامناسب، سنگینی كار، عدم امكان رشد حرفه ای، روابط نامناسب كاری، ویژگیهای نقش و مسائل و مشكلات مالی، كدام تاثیر بیشتری در ایجاد استرس دارند؟

در فرضیات فرعی تحقیق به مقایسه نظرات مدیران زن و مرد، متخصص و غیرمتخصص و بر سابقه و كم سابقه پرداخته شده است جامعه آماری تحقیق، شامل كلیه مدیران مدارس متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی 82-81 می باشد، كه از بین آنها، 174 نفر از طریق روش نمونه گیری تصادفی- سهمیه ای با استناد به جدول مورگان انتخاب شدند، به منظور انجام پژوهش، پرسشنامه ای با 35 سوال از نوع بسته با استفاده از مقیاس پنج گزینه‌ای لیكرت، در بین مدیران مدارس پنج منطقه از مناطق 19 گانه آموزش و پرورش تهران توزیع گردید و پس از جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات، با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج حاصل از آزمون سوال تحقیق نشان داد كه میزان اهمیت و تاثیر عوامل فشارزا به صورت زیر می باشد: مسائل و مشكلات مالی (با میانگین رتبه ای 59/4 بعنوان مهمترین منبع فشارزا)، عدم امكان رشد حرفه ای (با میانگین رتبه ای 71/3)، روابط نامناسب كاری (با میانگین رتبه ای 47/3)، سنگینی كار (با میانگین رتبه ای 40/3)، ویژگیهای نقش (با میانگین رتبه ای 14/3) و امكانات فیزیكی نامناسب (با میانگین رتبه ای 70/2 بعنوان كم اهمیت ترین منبع فشارزا). در مورد فرضیات فرعی: 1- تفاوت بین دیدگاه مدیران آموزشی زن و مرد راجع به عوامل استرس زا فقط در مورد عامل روابط نامناسب كاری معنادار است. 2- تفاوت بین دیدگاه مدیران آموزشی متخصص و غیرمتخصص فقط در مورد عامل سنگینی كار معنادار است. 3- تفاوت بین دیدگان مدیران با سنوات خدمت كم و سنوات خدمت زیاد معنادار نیست.

فهرست مطالب

فصل اول- كلیات تحقیق

مقدمه................................... 1

بیان مساله.............................. 2

ضرورت و اهمیت موضوع..................... 3

اهداف پژوهش............................. 4

سوال و فرضیات پژوهش..................... 5

تعریف واژه های اساسی.................... 6

فصل دوم- مبانی نظری تحقیق

مقدمه................................... 9

تاریخچه استرس........................... 10

استرس................................... 13

ماهیت فشار روانی........................ 15

نظریه های استرس......................... 16

استرس بعنوان پاسخی درونی................. 16

عوامل محیطی استرس........................ 18

استرس بعنوان كنش متقابل.................. 18

مدل خبرپردازی........................... 20

مقابله بعنوان پاسخی درونی................ 21

مقابله متكی بر منابع محیط................ 22

مقابله از راه كنش متقابل................. 22

فیزیولوژی فشار روانی.................... 23

شخصیت نوع B,A............................ 26

علائم و نشانه های استرس.................. 27

عوامل موثر در تشدید یا كاهش فشار روانی.. 29

علل استرس............................... 30

ده فرمان برای كنترل استرس............... 32

استرس شغلی.............................. 34

تقسیم بندی مشاغل برحسب استرس............ 36

رابطه میان استرس و قابلیت اجرای كار..... 37

عوامل استرس زای شغلی.................... 39

1. حوزه اجتماعی و فرهنگی................. 40

  از خود بیگانگی و بی‌هنجاری............... 40

  آب و هوا، رژیم غذایی و عوامل مشابه آن.... 41

  جابجایی مكرر........................... 41

  رانندگی................................ 41

  زندگی در شهر در مقایسه با زندگی در روستا.. 41

2. حوزه خانواده.......................... 42

3. حوزه شغلی............................. 43

  ویژگیهای نقش.............................. 44

  ویژگیهای شغل.............................. 46

  روابط میان- فردی........................ 47

  جو و ساختار سازمانی..................... 48

  روشهای مدیریت منابع انسانی و فن آوری و خصوصیات مادی  49

  فن آوری خصیصه های مادی.................. 51

هزینه های استرس شغلی.................... 53

استراتژیهای مقابله با استرس در سازمان... 54

پیشنه تحقیقات........................... 56

  تحقیقات خارجی.......................... 56

  تحقیقات داخلی.......................... 59

خلاصه فصل ............................... 62

فصل سوم- روش تحقیق

مقدمه................................... 64

روش تحقیق............................... 64

جامعه تحقیق............................. 65

نمونه و روش نمونه گیری.................. 65

روش و ابزار گردآوری اطلاعات.............. 67

 پرسشنامه................................ 68

تعیین اعتبار و روایی.................... 69

روشهای آماری تجزیه و تحلیل داده ها...... 70

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل داده های تحقیق

مقدمه................................... 72

الف- توصیف ویژگیهای جمعیت شناختی........ 72

ب- بررسی آماری سوال و فرضیات تحقیق...... 83

  بررسی آماری سوال اصلی تحقیق.............. 83

  بررسی آماری فرضیات تحقیق................ 84

نتیجه گیری.............................. 90

فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه................................... 91

خلاصه.................................... 92

نتیجه گیری.............................. 93

پیشنهادات............................... 97

  پیشنهادات اجرایی........................ 97

  پیشنهادات پژوهش......................... 98

محدودیتهای تحقیق........................ 99

منابع فارسی.............................. 100

منابع لاتین............................... 104

ضمائم...................................

فهرست جداول

جدول 1-3: حجم آمار و نمونه پنج ناحیه آموزش و پرورش 67

جدول 2-3: عوامل استرس زای شغلی و سوالات مربوطه  69

جدول 1-4: توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب جنسیت    72

جدول 2-4: توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب تحصیلات   74

جدول 3-4: توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب رشته تحصیلی  76

جدول 4-4: توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب سنوات مدیریت 78

جدول 5-4: شاخص نمرات توصیفی عوامل استرس زا برحسب جنسیت 80

جدول 6-4: شاخص نمرات توصیفی عوامل استرس زا برحسب تخصص  81

جدول 7-4: شاخص نمرات توصیفی عوامل استرس زا برحسب سنوات مدیریت......... 82

جدول 8-4: بررسی عوامل استرس زای شغلی مدیران    83

جدول 9-4: بررسی میانگینهای رتبه ای عوامل استرس زا به تفكیك جنسیت

نتایج آزمون U- مان ویتنی................ 85

جدول 10-4: بررسی میانگینهای رتبه ای عوامل استرس زا به تخصص و نتایج آزمون

U- مان ویتنی............................ 87

جدول 11-4: بررسی میانگینهای رتبه ای عوامل استرس زا به سنوات خدمت و

نتایج آزمون U- مان ویتنی................ 89

فهرست اشكال

نگاره شماره 1-2: استرس بعنوان پاسخ درونی. 17

نگاره شماره 2-2: مدل تاثیر متقابل........ 20

نگاره شماره 3-2: فیزیولوژی استرس......... 24

نگاره شماره 4-2: رابطه میان استرس و قابلیت اجرای كار   28

نگاره شماره 5-2: عاملهای مادی استرس در محیط كار    52

 ===============

مقدمه

اكنون  كه در آستانه قرن بیست و یكم به سر می بریم با توجه به پیچیدگی و تغییرات روزافزون جامعه و رشد ، توسعه فن آوری، مساله فشار روانی در جامعه یك مشكل چشمگیر و خطرناك به نظر می رسد.هر چند كاربرد واژه استرس در روانپزشكی سابقه طولانی دارد ؛‌ولی در سالهای اخیر استفاده از آن در روانشناسی مدیریت و رفتار سازمانی نیز متداول گردیده و به سبب رایج بودن آن در زندگی اجتماعی افراد، بخشی از مباحث سازمانی به استرس اختصاص یافته است.

كسی به درستی نمی داند كه آیا فشار روانی واقعا در حال حاضر بیش از گذشته است یا خیر ،‌اما كارشناسان معتقدند نفوذ این پد یده روزافزون است.دكتر بنسون از دانشگاه هاروارد می گوید ما در دنیایی از بی ثباتی و عدم امنیت زندگی می كنیم هر چیزی از تهدید اتمی گرفته تا نداشتن تامین شغلی و اثرات زیانبار داروها گواه این مدعاست. (الیوت ، 1370، ص13)

استرس فرسودگی بدنی یا عاطفی است كه بر اثر مسایل و مشكلات واقعی یا تصوری پدید می‌آید. استرس گاه سبب رسیدن آسیبهای فراوانی به فرد و سازمان می شود .فشار روانی در فرد باعث می شود كه بدن وظایفی را كه به طور عادی و به سادگی می‌تواند انجام دهد با دشواری بیشتر به انجام برساند. نزاع با یك همكار ،‌محروم شدن از پاداش ،‌دیر رسیدن به سر كار ،‌پیش آمدن یك مشكل مالی و از دست دادن یكی از نزدیكان همه نمونه هایی از عوامل فشار زای روانی فردی است.تغییراتی كه در محیط سازمان پدید می آید،‌ همچون تغییر در گردش كار ،‌استفاده از تكنولوژی تازه ، برپایی جلسات اداری ، بحث درباره نیازهای هر بخش ، بحث های مالی و بودجه ای ،‌كمی در آمد موسسه ، قوانین و مقررات محدود كننده ، تزلزل وضع سازمانی كاركنان ، فشار مدیریت و كارمندان ،‌فشار هیئت مدیره یا روسای سازمان بر مدیر را می توان نمونه‌هایی از عوامل فشار روانی سازمانی به حساب آورد. (علوی ، 1378، صص 34-33)

بیان مساله

در دنیای كنونی استرس به عنوان یكی از آفات نیروی انسانی محسوب شده است، اثرات مخرب استرس بر زندگی فردی و اجتماعی كاملا مشهود بوده و مدیران یكی از آسیب پذیرترین قشرها در برابر استرس هستند.علی رغم این نظر كه فشارهای عصبی مفید نیز وجود دارد و مقداری از فشارهای عصبی برای ایجاد تحرك و تلاش در انسان ضروری است زمانیكه بحث فشار عصبی مطرح می شود بیشتر به عوارض و ضایعات آن توجه شده و فشار عصبی مضر مد نظر قرار می گیرد.به هر حال فشار عصبی آثار فراوانی بر عملكرد فعالیتهای اعضای سازمان دارد ، فشار عصبی حاد نیروی انسانی سازمان را ضایع می كند و پایه های سازمان را متزلزل می سازد بدین ترتیب است كه فشار عصبی در سازمان همچون آفتی نیروها را تحلیل می برد و فعالیتها و تلاشها را عقیم می سازد.از میان نشانه های عمومی استرس موارد زیر از جمله بی اشتهایی یا اشتهای زیاد ، بیخوابی یا خواب بیش از اندازه، دردهای مداوم ،‌خلاء ذهنی و احساسی ، فشار در محیط كار، ‌درگیری با كارفرما ، ترس از شكست ، و غیره آشكارتر است. (غفوریان ، 1375، ص37)

به طور كلی ، بروز فشار در سازمانها كارآیی نیروها را می كاهد ، همكاری جای خود را به رقابت مخرب می دهد و ارتباطات سازمانی مختل می گردد.مدیری كه گرفتار فشارهای عصبی و روانی است نمی تواند با زیر دستان خود رابطه صحیح برقرار نماید ، با فرادستان خود دچار مشكل می شود و ارباب رجوع را از خود ناراحت می كند.به علاوه ،‌عوارض ناشی از كم كاری ، تاخیر ،‌غیبت ، جابجایی ، ترك خدمت و در نتیجه كاهش بهره‌وری و عوارض فیزیكی ـ روانی  فشارهای عصبی ، خسارتهای جبران ناپذیری را برای سازمانها به ارمغان می‌آورد.

...