پایان نامه مفهوم عدالت از دیدگاه فارابی و خواجه نصیرالدین طوسی

در این پایان نامه سعی می شود با تحقیق در آثار فارابی و خواجه نصیر به طور خاص به افکار و اندیشه های آنها پرداخت و محقق ضمن ارائه مختصری از بیوگرافی آنان به بررسی افکار این دو فیلسوف در رابطه با عدالت و تفاوتها و شباهتهای اندیشه های آنان در این خصوص و اهمیت آن در بقای نوع بشری و اینکه اعتقاد آن دو به عدالت ریشه در اسلام و قرآن دارد یا برگرفته از اندیشه های فلاسفه یونان است و اینکه آیا عدالت از نظر آنان جزو فضیلت است یا عین آن یا غیر آن و آیا احساس عدالت خواهی موهوب است یا مکسوب و در نهایت اینکه چرا این دو فیلسوف علی رغم تاکیدشان بر عدالت در مدینه نتوانستند اساس یک حکومت و جامعه عادلانه را به طور شفاف ترسیم نمایند.

در بررسی افکار و اندیشه های فارابی و خواجه نصیرالدین طوسی نخست با آشنایی اجمالی با زندگینامه و آثار ایشان به بررسی اساسی ترین افکار آن دو در خصوص عدالت می پردازیم.

بررسی سیر تاریخی مفهوم عدالت

مقدمه:

با توجه به محتوی اندیشه عدالت می توان گفت؛ این اندیشه بخشی از میراث تمدن جهانی است که مورد توجه و پی جویی های اغلب فیلسوفان قرار گرفته است . قبل از بررسی مفهوم عدالت از دیدگاه فارابی و خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان دو اندیشمند و فیلسوف بزرگ اسلامی به بررسی مفهوم بنیادین عدالت و تعاریفی که از سوی دیگر دانشمندان و بزرگان مکاتب و ادیان بیان شده است پرداخته می شود و با آشنایی با تعاریف برخی از آنان، آنگاه به بررسی تطبیقی این مفهوم از سوی فارابی و خواجه نصیر می پردازیم. در علت این توجهات می توان به این نکته اشاره کرد که انسان ها با توجه به احاطه ای که بر اعمال و روابط خود دارند، از بی عدالتی می پرهیزند، و در مواردی به حل منازعات می پردازند.

مفهوم عدالت در نظرگاه اندیشمندان تعاریف مختلف یافته است.و این گوناگونى تعاریف با اختلاف شرایط حاکم بر جوامع مناسبت فراوان دارد.به طور مثال در قرون وسطى متفکرین و فلاسفه توجه خاصى به طبیعت و نقش آن بر انسان و حکومت ها داشتند و عدالت را نیز رفتار مطابق با طبیعت معنا مى کردند...

تعاریف فارابی از عدالت

در اندیشه سیاسی فارابی عدالت از مفاهیم کلیدی است و در محتوایی بسیار متنوع و گسترده به آن پرداخته شده است چنانچه در آثار فارابی پنج تعریف برای عدالت قابل شناسایی است:

1) عدالت، خصیصه ماهوی نظم حاکم در کائنات: عدل الهی مقتضای وجود عدالت در سرتاسر عالم دارد. عدل در هستی معلول فعل علت العللی است که خود عدل و کمال و عشق لم یزل و لایزال بوده منظومه وجود مفیض عدالت و کمال اوست. با آنکه اصناف اشیا عالم تحت قمر، حاصل تالیف و ترکیب ماده و صورت است، با این حال، این فعل و انفعالات بر منتهای نظم و در کمال عدالت و تدبیر انجام می گیرد. آن چنان است که گویی اندیشه ای متعال و حکیمانه کارگاه هستی را در نهایت عدالت اداره می کند و رابطه علی حاکم در این نظام، برپایه عدل مستقرولا یتغیری استوار شده که در آن هیچ جور و ظلمی نیست. عالم مفارق سماوی را عدالت سبب اول، بالذات کامل صادر کرده است. عالم متکثر مادی نیز به سبب عدالت الهی در نظامی عادلانه به سوی کمال در حرکت و صیرورت است. در این جهان، هر شیءیجری علی نهایه العدل والاحکام والکمال وانه لاجور فی شیء منها ولااختلال ولا نقص در نهایت عدل و استحکام و کمال جریان دارد و در هیچ شیء جور و اختلال و نقصی وجود ندارد.

فارابی در این تعریف تاکید می کند که عدالت اقتضای عالم وجود است و بدون عدالت عالم همه فساد و تباهی خواهد بود و این عدل حاکم بر جهان و هستی از منبع عدل و کمال است که افاضه کننده عدل و عدالت در جهان هستی است و شاید در نگاه اول و سطحی این نظم و عدالت حاکم بر جهان نشان از عومل علی و معلومی منطبق بر نظام مادی می دهد و تنها حکایت از تالیف و ترکیب ماده و صورت باشد اما در یک نگاه ظریف و تیزبینانه و فیلسوفانه این نظم و عدالت حاکم بر هستی معرف یک اندیشه عالی و حکیمانه ای است که با تدبیر و ظرافت خاصی نظام هستی را اداره می کند و دریک بیان نشان از یک نظام توحیدی صرف و بدور از هر گونه شرک یا ثنویت و تثلث دارد و همه این عالم سراسر تکثر و کثرت مادی به خاطر وجود منبع و سرچشمه عدل و عدالت الهی در یک نظامی عادلانه که تنها بر اساس عدل و عدالت است به سوی کمال در جریان و حرکت و صرورت می باشد چرا که اگر این نظام هستی را بدون عدل و عدالت تصور کنیم و هیچ گونه عدلی در آن جاری نباشد قطعا جهانی بدون نظم و عدالت خواهد بود و آنجاست که بی تناسبی و ناهنجاری در نظام هستی حیات را برای همه نا ممکن خواهد ساخت.

تعاریف عدالت و مقام آن در فلسفه سیاسى خواجه نصیر

اصلى ترین مآخذ بررسى نقطه نظرات خواجه در حول و حوش مبحث عدالت، کتاب اخلاق ناصرى و به ویژه فصل هفتم از مقاله اول آن است که ((شرف عدالت بر دیگر فضایل و شرح احوال و اقسام آن)) نام دارد. ماخذ مهم دیگر بحث عدالت در اخلاق ناصرى، مقاله سوم کتاب مزبور تحت عنوان سیاست مدن است. خواجه در بحث مدینه فاضله و سیاست مدن، پیرو فارابى است. او خود، در این باره مى گوید: و حکیم ثانى ابونصر فارابى که اکثر این مقالات، منقول از اقوال و نکت اوست...

خواجه پیرو و شارح آثار ابن سینا و مسکویه رازى نیز هست و با کتاب اخلاق ناصرى، طرح حکمت عملى آنها را مدون و تکمیل کرده است. وى این کتاب را گردآورى نموده که چارچوب اصلى آن، از ترجمه کتاب تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق مسکویه حاصل شده است و در آن، علاوه بر نظرات افلاطون و ارسطو و نو افلاطونیان، مى توان به نظرات فارابى، ابن سینا، مسکویه و ابن مقفع نیز دست یافت.به همین دلیل نیز مبحث عدالت اخلاق ناصرى، تقریبا از نظرات افراد مذکور تشکیل یافته که بعضا خواجه در جاهایى به آن، تعلیقاتى افزوده است.

فهرست مندرجات پایان نامه

چکیده

فصل اول: کلیات

مقدمه

بیان مسئله

اهداف تحقیق

روش تحقیق

روش گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

چارچوب نظری تحقیق

سوالات اساسی تحقیق

فرضیه های تحقیق

فصل دوم مباحث نظری

بخش اول:

بررسی سیر تاریخی مفهوم عدالت

مفهوم عدالت از دیدگاه فیلسوفان یونان باستان

مفهوم عدالت از دیدگاه فیلسوفان دوره وسطی

مفهوم عدالت از دیدگاه فیلسوفان مسلمان

عدل درقرآن

بخش دوم:

پیشنه تحقیق

فصل سوم

بخش اول:

نگاهی کوتاه به زندگی علمی، سیاسی و فرهنگی

نظام رهبری

بخش دوم:

عصر و زندگی سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی

فصل چهارم

بخش اول:

تعاریف فارابی از عدالت

بخش دوم:

تعاریف عدالت و مقام آن در فلسفه سیاسی خواجه نصیر

بخش سوم:

تفاوت ها و شباهت های مفهوم عدالت از دیدگاه این دو فیلسوف

بخش چهارم:

فضیلت از دیدگاه فارابی چیست؟

اقسام فضائل

بخش پنجم:

مراتب عدل

اهمیت عدل در بقاء نوع بشری

فصل پنجم

نتیجه گیری

پیشنهادات

منابع و مآخذ